देशाचा सर्वोच्च नागरी सन्मान ‘भारतरत्न’ (Bharat Ratna) आहे. भारताचे माजी पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांच्या निधनानंतर काँग्रेस पक्ष त्यांना भारतरत्न देण्याची मागणी सातत्याने करत आहे. पण तुम्हाला माहिती आहे का की, देशात पहिल्यांदा भारतरत्न कधी सुरू करण्यात आला आणि कोणाला देण्यात आला? आज आम्ही तुम्हाला भारतरत्नबद्दल सांगणार आहोत.
Bharat Ratna भारतरत्न कोणी सुरू केले?
भारतरत्न देण्याची प्रथा प्रथम राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांच्या नेतृत्वाखाली सुरू झाली होती. भारतातील कोणत्याही क्षेत्रातील असाधारण सेवेसाठी हा पुरस्कार दिला जातो. खरे तर 1954 मध्ये हा सन्मान जिवंत व्यक्तीलाच देण्यात आला होता. पण नंतर मरणोत्तर भारतरत्न देण्याची तरतूदही जोडण्यात आली. इतकेच नव्हे तर हा देशाचा सर्वोच्च सन्मान आहे, त्यामुळे हा पुरस्कार प्राप्त करणाऱ्यांच्या नावांची अधिकृत घोषणा भारतीय राजपत्रात अधिसूचना जारी करून केली जाते. आम्ही तुम्हाला सांगतो की एका वर्षात जास्तीत जास्त तीन लोकांनाच भारतरत्न दिला जाऊ शकतो.
Bharat Ratna पहिला भारतरत्न कोणाला मिळाला?
देशाचे पहिले गव्हर्नर जनरल चक्रवर्ती राजगोपालाचारी, माजी राष्ट्रपती डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन आणि महान शास्त्रज्ञ डॉ. चंद्रशेखर वेंकटरामन यांना पहिला भारतरत्न प्रदान करण्यात आला.
Bharat Ratna नावे कशी निवडली जातात?
भारतरत्न पुरस्कारासाठी नावांची शिफारस देशाचे पंतप्रधान करतात. त्यानंतर ही नावे राष्ट्रपतींकडे पाठवली जातात. कोणत्या व्यक्तीला त्यांच्या योगदानासाठी भारतरत्न द्यायचा हे राष्ट्रपती ठरवतात. यानंतर राष्ट्रपतींकडून हा सन्मान त्या व्यक्तीला दिला जातो. यामध्ये सनद (प्रमाणपत्र) व पदक प्राप्त होते. पुरस्कारासाठी कोणतेही आर्थिक अनुदान दिले जात नाही.
Bharat Ratna भारतरत्न पदक डिझाइन
भारतरत्न पदक पिंपळाच्या पानासारखे दिसते. हे शुद्ध तांब्यापासून बनलेले आहे आणि त्याची लांबी 5.8 सेमी, रुंदी 4.7 सेमी आणि जाडी 3.1 मिमी आहे. या पानावर प्लॅटिनमचा चमकणारा सूर्य आहे, त्याची धारही प्लॅटिनमची आहे. रत्नाच्या दुस-या बाजूला अर्थात तळाशी भारतरत्न हिंदीत चांदीत लिहिलेले असते. याशिवाय मागील बाजूस अशोक स्तंभाच्या खाली हिंदीत ‘सत्यमेव जयते’ लिहिलेले आहे. माहिती आणि प्रसारण मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, भारतरत्न कोलकाता मिंटने तयार केले आहे.
