नवीन वर्षाच्या सुरुवातीसह, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) आपल्या नवीन मिशनसह सज्ज झाली आहे. इस्रोचे प्रमुख एस सोमनाथ यांनी 100 व्या मिशनची घोषणा केली आहे. या मोहिमेला GSLV-F15/NVS-02 असे नाव देण्यात आले आहे. NVS-02 या नावावरून हे स्पष्ट होते की हा दुसऱ्या पिढीचा उपग्रह असेल. इस्रोचे प्रमुख म्हणतात, हे मिशन जानेवारी 2025 मध्ये लॉन्च केले जाईल. इस्रोचे हे 100 वे मिशन आहे. मात्र, जानेवारीत कधी लॉन्च होईल याची अधिकृत तारीख जाहीर करण्यात आलेली नाही. या निमित्ताने, इस्रोच्या या मिशनमधून काय साध्य होणार आहे ते जाणून घेऊया.
ISRO संपूर्ण मिशन काय आहे?
इस्रोचे प्रमुख एस सोमनाथ यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, 100 वे मिशन जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल म्हणजेच GSLV Mk-II रॉकेटद्वारे पाठवले जाईल. भारतीय उपग्रह नेव्हिगेशनचा विस्तार करणे हा या मोहिमेचा उद्देश आहे. पृथ्वीवरील वापरकर्त्यांना सिग्नल फक्त नेव्हिगेशन पेलोडद्वारे प्रसारित केले जातात. हे L1, L5 आणि S या तीन बँडच्या स्पेक्ट्रमद्वारे घडते.
मिशनद्वारे पाठवलेला NVS म्हणजेच नेव्हिगेशन उपग्रह भारतीय GPS NavIC चा एक भाग असेल. ज्याला भारतीय नक्षत्रांसह नेव्हिगेशन म्हणून ओळखले जाते. ज्याप्रमाणे अमेरिकेकडे GPS आहे, रशियाकडे GLONASS आणि चीनकडे BeiDou आहे, त्याचप्रमाणे भारताकडे स्वतःचे GPS NavIC आहे. ही क्षमता वाढवण्यासाठी नवीन मिशन काम करेल. यातून देशाला अनेक प्रकारे फायदा होणार आहे.
ISRO नवीन मिशनचा काय फायदा होईल?
इस्रोचे नवीन मिशन भारतीय GPS NavIC चा भाग असेल. त्यामुळे या मिशनमुळे अनेक गोष्टी शोधण्यात मदत होणार आहे. उदाहरणार्थ, लष्कराच्या स्थानाबरोबरच जमीन, हवा आणि पाण्यावर पाळत ठेवता येते. शेतीच्या कामात मदत मिळेल. आपत्कालीन सेवा अधिक चांगली होईल. मोबाईलमधील लोकेशन संबंधित सेवा सुधारता येऊ शकतात. याशिवाय वित्तीय संस्था, पॉवर ग्रीड आणि सरकारी संस्थांना टायमिंग सेवा देता येते. इंटरनेट आधारित ॲप्स अधिक चांगले असतील.
या मोहिमेत दुसऱ्या पिढीचा उपग्रह वापरण्यात येणार आहे. नाविकसाठी काम करणारा हा नववा उपग्रह असेल. या आधी वापरण्यात आलेल्या पहिल्या पिढीतील नेव्हिगेशन प्रणाली, NVS-01 मध्ये दोन पेलोड होते. नेव्हिगेशन पेलोड आणि रेंजिंग पेलोड. नेव्हिगेशन पेलोड पृथ्वीवर सिग्नल प्रसारित करण्यासाठी कार्य करते.
यापूर्वी 30 डिसेंबर 2024 रोजी इस्रोने SpaDeX मिशन लाँच केले होते. इस्रोचे हे वर्षातील शेवटचे मिशन होते. SpaDeX मिशन PSLV-C60 च्या माध्यमातून प्रक्षेपित करण्यात आले. ISRO या मिशनच्या मदतीने अंतराळयान डॉक किंवा अनडॉक करण्याच्या क्षमतेची चाचणी करेल. अंतराळात डॉकिंगची प्रक्रिया 6 ते 10 जानेवारी दरम्यान होणार आहे. सध्या फक्त अमेरिका, रशिया आणि चीन हेच करू शकले आहेत. भारत यशस्वी झाला तर असे करणारा तो चौथा देश ठरेल.
डॉकिंग म्हणजे अंतराळात दोन अंतराळयान किंवा उपग्रह जोडणे. तर अनडॉकिंग म्हणजे अंतराळात असताना या दोघांना वेगळे करणे. ISRO या मिशनद्वारे आपली डॉकिंग क्षमता प्रदर्शित करेल. यामुळेच हे अभियान इस्रोसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. डॉकिंगची प्रक्रिया खूपच मनोरंजक आहे.
