1954 : राष्ट्रपती डॉ. राजेन्द्रप्रसाद यांनी ’भारतरत्न’ पुरस्कारांची स्थापना केली
2 जानेवारी 1954 हा भारताच्या इतिहासातला एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे. या दिवशी भारताचे तत्कालीन राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी भारताचा सर्वोच्च नागरिक सन्मान म्हणून ‘भारतरत्न’ पुरस्काराची स्थापना केली. भारतरत्न हा पुरस्कार देशासाठी सर्वोच्च प्रतीचे काम करणाऱ्या व्यक्तींना दिला जातो. यामध्ये कला, साहित्य, विज्ञान, सार्वजनिक सेवा, खेळ इत्यादी क्षेत्रांतील उल्लेखनीय योगदान देणाऱ्या व्यक्तींचा समावेश होतो. हा पुरस्कार देशाच्या विकासात आणि प्रगतीत योगदान देणाऱ्या व्यक्तींच्या कर्तृत्वाचे गौरव करण्यासाठी दिला जातो. भारतरत्न पुरस्कार देण्याची सुरुवात 1954 मध्ये झाली असून, तेव्हापासून अनेक प्रतिष्ठित व्यक्तींना हा पुरस्कार प्रदान करण्यात आला आहे. हा पुरस्कार मिळवणे म्हणजे भारतातील सर्वात मोठा सन्मान समजला जातो. भारतरत्न पुरस्कार प्राप्त करणाऱ्या व्यक्तींना देशातील प्रत्येक नागरिक आदराच्या दृष्टीने पाहतो.
1944 : शिक्षण महर्षि विठ्ठल रामजी शिंदे – अस्पृश्यता निवारण हे जीवनध्येय मानलेले व्यासंगी समाजसुधारक
शिक्षण महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे हे एक प्रखर समाजसुधारक होते. 2 जानेवारी 1944 रोजी त्यांचे निधन झाले. हा दिवस शिक्षण महर्षींच्या स्मृतिदिनाच्या निमित्ताने ओळखला जातो. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य अस्पृश्यता निवारणासाठी समर्पित केले. एक सवर्ण असूनही त्यांनी अस्पृश्यांच्या हक्कांसाठी लढा दिला. त्यांनी अनेक सामाजिक सुधारणा केल्या आणि अस्पृश्यांच्या शिक्षण, रोजगार आणि सामाजिक स्थिती सुधारण्यासाठी अथक प्रयत्न केले. 1906 साली त्यांनी ‘डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन’ ही संस्था स्थापन केली. या संस्थेच्या माध्यमातून त्यांनी अस्पृश्य मुलांसाठी शाळा सुरू केल्या, वसतिगृहे उघडली, शिवणकामाचे वर्ग चालवले आणि प्रबोधनपर व्याख्याने आयोजित केली. त्यांच्या या प्रयत्नांमुळे अनेक अस्पृश्य व्यक्तींना शिक्षण आणि रोजगार मिळाला. त्यांनी अस्पृश्यता ही एक सामाजिक समस्या आहे, धार्मिक नाही, हे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या कार्यामुळे महाराष्ट्रातच नव्हे तर संपूर्ण भारतात अस्पृश्यता निवारणाची चळवळ उभी राहिली.
1885 : पुणे यथे फर्ग्युसन महाविद्यालय सुरू झाले.
बाळ गंगाधर टिळक, गोपाळ गणेश आगरकर आणि विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांसारख्या सुधारकांच्या प्रयत्नांमुळे पुण्यात उच्च शिक्षणासाठी एक नवीन संस्था उभारण्याची कल्पना रुजली. त्यांच्या या प्रयत्नांचे फळ म्हणूनच 2 जानेवारी 1885 रोजी डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीच्या अंतर्गत फर्ग्युसन महाविद्यालय स्थापन झाले. या महाविद्यालयाची स्थापना केवळ एक शैक्षणिक संस्था म्हणून नव्हे तर भारतातील राष्ट्रीय चळवळींना बळ देण्याचे एक केंद्र म्हणूनही झाली. फर्ग्युसन महाविद्यालय फक्त एक शैक्षणिक संस्था न राहता, भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामात या महाविद्यालयाने एक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. या महाविद्यालयातून अनेक स्वातंत्र्य सेनानी आणि सामाजिक सुधारक निघाले. महाविद्यालयातल्या विद्यार्थ्यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रियपणे भाग घेतला. फर्ग्युसन महाविद्यालय आजही पुण्यातील एक प्रसिद्ध आणि प्रतिष्ठित शैक्षणिक संस्था आहे. या महाविद्यालयाने अनेक क्षेत्रात उल्लेखनीय योगदान दिलेले आहे.
1943 : हुतात्मा वीर भाई कोतवाल
2 जानेवारी 1943 हा दिवस भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील एक काळा दिवस होता. या दिवशी, देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी लढणारे एक महान क्रांतिकारी, वीर भाई कोतवाल यांना ब्रिटिशांनी शहीद केले. रायगड जिल्ह्यातील माथेरान येथे जन्मलेले भाई कोतवाल हे एक अतिशय बुद्धिमान आणि देशभक्त होते. त्यांनी लहानपणापासूनच ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध बंडखोरीचे बीज आपल्या मनात रुजवले होते. गांधीजींच्या विचारांनी प्रेरित होऊन त्यांनी स्वातंत्र्य संग्रामाला आपले जीवन समर्पित केले. त्यांनी माथेरान परिसरात शेतकरी, कोळी आणि आदिवासी यांच्यात राष्ट्रीय चेतना जागृत करण्याचे काम केले. भाई कोतवाल हे एक निर्भीड क्रांतिकारी होते. त्यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध अनेक गुप्त कारवाया केल्या. त्यांनी ब्रिटिशांच्या शस्त्रागारातून शस्त्रे चोरली, ब्रिटिश अधिकाऱ्यांना धमकावले आणि स्वातंत्र्य लढ्यासाठी निधी जमा केला. ब्रिटिश सरकारला त्यांच्या या कारनाम्यांची भीती वाटायची. त्यामुळे त्यांनी भाई कोतवाल यांच्यावर अनेकदा छापे टाकले. पण भाई कोतवाल आपल्या बुद्धिमत्तेच्या जोरावर त्यांच्या हातातून सुटून जात असत.
