महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक -2024 मध्ये मतदानाचे प्रमाण वाढले असून 2019 च्या विधानसभा निवडणुकीतील 61.1% वरुन यावेळी अंदाजे 66% पर्यंत मतदानाचे प्रमाण पोहोचले आहे. (पोस्टल मतांचा समावेश वगळता). मुख्य निवडणूक आयुक्त राजीव कुमार (Rajiv Kumar) यांच्या नेतृत्वाखालील भारत निवडणूक आयोगाने (Election Commission of India) नुकत्याच पार पडलेल्या लोकसभा निवडणुकीच्या प्रक्रियांचे सखोल विश्लेषण करण्यात आलेले आहे.
अनेक उपक्रम यानुसार राबविण्यात आले, काटेकोर ज्यांची अंमलबजावणी मतदानाच्या दिवशी राज्यात 20 नोव्हेंबर 2024 रोजी दिसून आली. ऑगस्ट व सप्टेंबर महिन्यांत दुसरी विशेष संक्षिप्त मतदार यादी पुनरिक्षण मोहीम मतदार यादी पारदर्शक आणि अद्ययावत करण्यासाठी राबविण्यात आली होती. मतदार यादी लोकसभा निवडणुकीनंतर सतत अद्ययावत करत असताना 40 लाख नवीन मतदारांची या पुनरिक्षणामुळे भर पडली, 18-19 वयोगटातील मतदारांचे प्रमाणज्यामध्ये 50% पेक्षा जास्त होते. तृतीयपंथीय, विशेषत: असुरक्षित आदिवासी जमाती समूह (PVTGs) आणि दिव्यांग मतदारांना मतदार यादीत समाविष्ट करण्यावर विशेष लक्ष दिले गेले.मतदान केंद्रांवर मतदारांना सुविधा मिळाव्यात यासाठी विशेष भर देण्यात आला.
मतदान केंद्रांचे पुनर्रचना, गटातील केंद्रीकरण कमी करणे, तात्पुरत्या ठिकाणांवरून कायमस्वरूपी इमारतींमध्ये मतदान केंद्र हलविणे, गरजेनुसार नवीन मतदान केंद्र स्थापन करणे, तसेच उंच इमारतींमध्ये, गृहसंकुलांमध्ये आणि झोपडपट्टीत मतदान केंद्र उभारणे यासारखे उपक्रम राबविण्यात आले. मतदारांची संख्या मतदान केंद्रातील मर्यादित ठेवण्याच्या उद्देशाने मतदान केंद्रांचे सुसूत्रीकरण करुन नवीन मतदान केंद्र निर्माण करण्यात आली.
केंद्रीकरण 5800 हून अधिक ठिकाणी गटातील कमी करण्यात आले. 1100 हून अधिक मतदान केंद्र उंच इमारती आणि गृहसंकुलांमध्ये उभारण्यात आली तर 200 हून अधिक मतदान केंद्र झोपडपट्ट्यांमध्ये स्थापन करण्यात आली. आपले मतदान केंद्र प्रत्येक मतदाराला ओळखणे सोपे जावे यासाठी ‘आपले मतदान केंद्र जाणून घ्या’ मोहिम राबविण्यात आली. तसेच, सर्व मतदारांना जवळजवळ मतदार माहिती चिठ्ठया वितरित करण्यात आल्या. एकाच ठिकाणी अनेक मतदान केंद्र मुंबईत, असल्यास त्यांना वेगळ्या रंगाच्या कोड देण्यात आला, आणि चिठ्ठीतही हा रंग कोड मतदार माहिती छापण्यात आले, ज्यामुळे आपले मतदान केंद्र मतदारांना ओळखणे सुलभ झाले. प्रत्येक मतदान केंद्रावर किमान आश्वासित सुविधा जसे पिण्याचे पाणी, रॅम्प, रांगेत बसण्याची सोय, पार्किंग सुविधा आदींवर निवडणूक आयोगाने विशेष लक्ष दिले. या सुविधा पुरविण्यातग्रामीण व शहरी स्थानिक संस्थांनी यश मिळवले, राज्यभर ज्याचे सर्व मतदारांनी कौतुक केले.
मतदान अधिकाऱ्यांना मतदारांसोबत योग्य वर्तन ठेवण्यासाठी प्रशिक्षित करण्यात आले. लोकसभा निवडणुकीत एका वेळी एका व्यक्तीला मतदान केंद्रात सोडण्याच्या नियमाऐवजी, या वेळी एकाच वेळी चार व्यक्तींना प्रवेश देण्यात आला. एकाच वेळी विविध मतदारांकरिता मतदार ओळख, शाई लावणे आणि मतदान हे तीनही टप्पे पूर्ण करण्यात आले. राष्ट्रीय सेवा योजनेचे स्वयंसेवक (NSS) व एन.सी.सी. कॅडेट्सनी (NCC) रांगा व वाहतूक व्यवस्थापनात मदत केली, तसेच वयोवृद्ध आणि दिव्यांग व्यक्तींनाही सहाय्य केले. मुंबई ही राज्याचे राजधानी शहर असल्याने, तसेच जागतिक स्तरावर मोठे व महत्त्वाचे शहरी केंद्र असल्याने, लोकसभा निवडणुकीत दिसलेल्या काही आव्हानांचा अभ्यास करून आणि सध्याच्या प्रशासकीय परिस्थितीचा सखोल आढावा घेतल्यानंतर, निवडणूक आयोगाने मुंबई शहर व उपनगर या दोन्ही जिल्ह्यांसाठी मुंबई महानगरपालिकेच्या आयुक्तांना जिल्हा निवडणूक अधिकारी म्हणून नियुक्त करण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला.
अजित पवार हाजीर हो!, निवडणुका संपताच कोर्टाने बजावले समन्स, काय आहे प्रकरण?
याशिवाय, अतिरिक्त महापालिका आयुक्तांना सहायक जिल्हा निवडणूक अधिकारी म्हणून नेमण्यात आले आणि प्रत्येक अधिकाऱ्याला एका संसदीय मतदारसंघाची (सहा विधानसभा मतदारसंघ) जबाबदारी देण्यात आली. कायदा आणि सुव्यवस्थेशी संबंधित आव्हाने हाताळताना क्षेत्रीय यंत्रणा नेहमीच सतर्क राहिली.
Election Commission मतमोजणी व्यवस्था
288 विधानसभा मतदारसंघांसाठी 288 मतमोजणी केंद्रे आणि 16-नांदेड लोकसभा मतदारसंघासाठी 01 मतमोजणी केंद्र स्थापन करण्यात आले आहे. 288 मतमोजणी निरीक्षक आणि 16-नांदेड लोकसभा मतदारसंघासाठी 02 मतमोजणी निरीक्षक 288 विधानसभा मतदारसंघांसाठी नेमले गेले आहेत. 23 नोव्हेंबर 2024 रोजी सकाळी 8.00 वाजता सर्व मतमोजणी केंद्रांवर मतमोजणी सुरू होईल. सकाळी 8:00 वाजता या प्रक्रियेदरम्यान, पोस्टल मतपत्रिकांची मतमोजणी सुरू होईल, सकाळी 8:30 वाजता त्यानंतर ईव्हीएमवरील मतांची मोजणी सुरू होईल.
मतमोजणी केंद्रांच्या प्रस्तावास निवडणूक आयोगाने मंजुरी दिली असून सर्व जिल्हा निवडणूक अधिकारी/निवडणूक निर्णय अधिकारी यांनी याबाबत व्यापक प्रसिद्धी दिली आहे. निवडणूक लढविणारा उमेदवार/राजकीय पक्षांना मतमोजणी केंद्रांच्या ठिकाणाबाबत लेखी स्वरूपात कळविण्यात आले आहे. समोर सीलबंद स्ट्राँग रूम्स उघडण्यात निरीक्षक व उपस्थित उमेदवार किंवा त्यांचे प्रतिनिधी यांच्या येतील व ईव्हीएम मतमोजणी केंद्रावर नेण्यात येतील. सर्व कार्यवाही सी.सी. टीव्हीद्वारे चित्रित मतमोजणी केंद्रातील केली जाईल. निवडणूक आयोगाच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार तीन- स्तरीय सुरक्षा व्यवस्था लागू करण्यात आली आहे. एनआयसी (NIC) च्या मदतीने सध्याच्या निवडणुकीत प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी फॉर्म 12 आणि 12-डी त्वरित हस्तांतरित करण्यासाठी ऑनलाइन प्रणाली विकसित करण्यात आली.
रिकाम्या पोस्टल मतपत्रिकांची मंजूर फॉर्मसाठी देवाण-घेवाण तसेच मतदान केलेल्या मतपत्रिकांच्या विनिमयासाठी जिल्हा, विभागीय, आणि राज्य स्तरावर समन्वय केंद्रे कार्यरत करण्यात आली. 85+ वयाच्या 68,000 हून अधिक ज्येष्ठ नागरिक आणि 12,000 पेक्षा अधिक दिव्यांग व्यक्तींनी गृह मतदानाचा लाभ घेतला. 36,000 हून अधिक अत्यावश्यक सेवा मतदारांनी पोस्टल मतपत्रिकांद्वारे मतदान केले आणि 4,66,823 पोस्टल मतपत्रिका निवडणूक कर्मचाऱ्यांना वितरित करण्यात आल्या.
सर्व विधानसभा मतदारसंघांमध्ये टपाल मतपत्रिकांची संख्या जास्त आहे. त्यामुळे 1732 टेबल्स टपाल मतपत्रिकांच्या मतमोजणीसाठी 288 मतमोजणी केंद्रांवर आणि 592 टेबल्स इटीपीबीएमएस (ETPBMS) स्कॅनिंगसाठी (पूर्व-मोजणीसाठी) उभारण्यात आले आहेत. मतमोजणी प्रक्रियेतील पारदर्शकता सुनिश्चित करण्यासाठी सतत माध्यमांसमोर माहिती सादर करण्यात आली आहे आणि महत्त्वाचे आकडेवारी व घडामोडी ऑनलाइन व पारंपरिक माध्यमांद्वारे प्रसारित करण्यात आली आहे.
