1975 मध्ये 25 जूनच्या मध्यरात्री देशात आणीबाणी लागू (India history) करण्यात आली होती. लोकनायक जयप्रकाश नारायण यांनी तो इतिहासाचा ‘काळा काळ’ म्हटले होते. 25 आणि 26 जूनच्या मध्यरात्री भारतात आणीबाणी लागू करण्यात आली होती. हा स्वतंत्र भारताचा काळा इतिहास म्हणून ओळखला जातो. आणीबाणी 21 मार्च 1977 पर्यंत चालली. तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी घटनेच्या कलम ३५२ अन्वये राष्ट्रीय आणीबाणी लागू केली होती. देशात लागू करण्यात आलेली ही पहिली राष्ट्रीय आणीबाणी होती, ज्याची माहिती ऐकून सर्वजण थक्क झाले. ही आणीबाणी एवढी होती की आजही ती ऐकून लोक घाबरतात. सरकारविरोधात आवाज उठवणाऱ्यांना तुरुंगात डांबले जात आहे. अनेक पत्रकार आणि कवींनाही तुरुंगात पाठवण्यात आले. अशा परिस्थितीत आणीबाणी का लादली गेली आणि कोणाला याची प्रथम माहिती मिळाली .
India history आणीबाणीची माहिती सर्वप्रथम कोणाला मिळाली ?
देशाची परिस्थिती : इंदिरा गांधींच्या नेतृत्वाखालील केंद्र सरकारने देशातील असामान्य परिस्थिती आणि परिस्थिती पाहता आणीबाणी जाहीर करण्याचा निर्णय घेतला होता. यामागे राजकीय अस्थिरता, जनतेचा वाढता असंतोष, विरोधी नेत्यांच्या कारवाया अशी अनेक कारणे होती.
कलम ३५२ ची शिफारस : राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांना सर्वप्रथम आणीबाणीची माहिती देण्यात आली आणि त्यांना कलम ३५२ अंतर्गत आणीबाणी जाहीर करण्याचा सल्ला देण्यात आला. हा लेख देशाच्या सुरक्षेला धोका असल्यास आणीबाणीची स्थिती घोषित करण्यास परवानगी देतो .
राष्ट्रपतींची मान्यता : राष्ट्रपतींनी सरकारची शिफारस स्वीकारली आणि २५ जून १९७५ रोजी औपचारिकपणे आणीबाणी जाहीर केली. याबाबतचा आदेश राष्ट्रपतींनी जारी केला आहे.
संसदेची मान्यता : आणीबाणी जाहीर झाल्यानंतर संसदेच्या दोन्ही सभागृहांनी आणीबाणीचा आदेश मान्य करून त्याला वैधता दिली. यासोबतच आणीबाणीच्या काळात केंद्र सरकारला व्यापक अधिकार मिळाले आणि मूलभूत अधिकारांवर बंदी घालण्यात आली.
India history भारतात आणीबाणी का लादली गेली ?
खरं तर, 1971 च्या निवडणुकीत इंदिरा गांधींनी युनायटेड सोशालिस्ट पार्टीचे उमेदवार राजनारायण यांचा पराभव केला होता. इंदिरा गांधी यांच्यावर सरकारी यंत्रणा आणि संसाधनांचा गैरवापर आणि भ्रष्टाचाराचा आरोप करत त्यांनी अलाहाबाद उच्च न्यायालयात खटला दाखल केला होता. 12 जून 1975 रोजी उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश जगमोहन लाल सिन्हा यांनी इंदिरा गांधींना दोषी ठरवले. यानंतर त्यांची निवडणूक अवैध ठरली आणि त्यांना ६ वर्षांसाठी कोणतीही निवडणूक लढविण्यास बंदी घालण्यात आली. यानंतर इंदिरा गांधींकडे पंतप्रधानपद सोडण्याशिवाय पर्याय उरला नाही.
अशा परिस्थितीत इंदिरा गांधींनी सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतली, जिथे न्यायमूर्ती व्ही.आर.कृष्णा अय्यर यांनी अलाहाबाद उच्च न्यायालयाच्या निर्णयाला पूर्णपणे स्थगिती दिली नाही, परंतु सर्वोच्च न्यायालयाने त्यांना पंतप्रधानपदी राहण्याची परवानगी दिली. याशिवाय सर्वोच्च न्यायालयाने अंतिम निर्णय होईपर्यंत त्यांना खासदार म्हणून मतदानाचा अधिकार दिला नाही. दरम्यान, बिहार आणि गुजरातमध्ये जयप्रकाश नारायण यांच्या काँग्रेसविरोधातील आंदोलनाला वेग आला होता. इंदिरा गांधींना पंतप्रधानपदावरून बेदखल करण्याच्या न्यायालयाच्या आदेशाचा दाखला देत जेपींनी विद्यार्थी , सैनिक आणि पोलिसांना ‘ निरंधर सरकार’चे आदेश न मानण्याचे आवाहन केले. अशा स्थितीत सतत वाढत जाणारा जनक्षोभ आणि संसदेत मतदान करू न देणे ही कमकुवत परिस्थिती आणि जेपींचे आवाहन हे इंदिरा गांधींनी आणीबाणी लादण्याचे कारण मानले जात आहे .
आणीबाणीच्या काळात अनेक राजकीय आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्यांवर अंकुश ठेवण्यात आला होता आणि अनेक विरोधी नेत्यांना अटक करण्यात आली होती . हा काळ भारतीय राजकारणातील महत्त्वाचा आणि वादग्रस्त काळ मानला जातो .
