पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी माजी पंतप्रधान चौधरी चरणसिंग, नरसिंह राव आणि एमएस स्वामीनाथन यांना भारतरत्न (Bharat Ratna) देण्याची घोषणा केली. पण तुम्ही भारतरत्नशी संबंधित काही तथ्य जाणून घ्या. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोशल मीडियाच्या माध्यमातून तीन व्यक्तींना भारतरत्नने सन्मानित करण्याची घोषणा केली. ज्यामध्ये माजी पंतप्रधान चौधरी चरण सिंह, नरसिंह राव आणि हरित क्रांतीचे जनक एमएस स्वामीनाथन यांच्या नावांचा समावेश आहे. पण तुम्हाला माहिती आहे का की भारतरत्न मिळवणारी व्यक्ती आपल्या नावासमोर भारतरत्न लावू शकत नाही. आज आम्ही तुम्हाला याशी संबंधित नियम सांगणार आहोत.
नियम काय?
राज्यघटनेच्या नियमांनुसार भारतरत्न मिळालेली व्यक्ती आपल्या नावापुढे भारतरत्न जोडू शकत नाही. भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 18(1) नुसार, पुरस्कार प्राप्तकर्ते त्यांच्या नावाचा उपसर्ग किंवा प्रत्यय म्हणून ‘भारतरत्न’ वापरू शकत नाहीत. तथापि, ते त्यांच्या बायोडेटा, व्हिजिटिंग कार्ड, लेटर हेड इत्यादीमध्ये ‘राष्ट्रपतींनी दिलेला भारतरत्न’ किंवा ‘भारतरत्न पुरस्कार प्राप्तकर्ता’ जोडू शकतात. पण ते थेट त्यांच्या नावासमोर भारतरत्न लावू शकत नाहीत, भारतीय कायदा त्यांना तसे करू देत नाही.
पुरस्कार डिझाइन
यापूर्वी भारतरत्नच्या डिझाइनमध्ये 35 मिमी वर्तुळाकार सुवर्णपदक होते ज्यावर सूर्य कोरलेला होता. ज्यावर हिंदीत भारतरत्न लिहिले होते आणि तळाशी आदरांजली वाहिली होती. त्याच्या पाठीवर राष्ट्रीय चिन्ह आणि वाक्य लिहिलेले होते. यानंतर रत्न बदलून तांब्यापासून बनवलेल्या पिंपळाच्या पानावर प्लॅटिनमचा चमकणारा सूर्य तयार करण्यात आला. त्याच्या खाली चांदीमध्ये भारतरत्न लिहिलेले आहे.
भारतरत्न मिळाल्यावर कोणत्या सुविधा मिळतील?
- भारतरत्न प्राप्त करणाऱ्या व्यक्तींना भारत सरकारकडून प्रमाणपत्र आणि पदक दिले जाते. मात्र, या सन्मानासोबत कोणतीही रक्कम दिली जात नाही.
- त्या व्यक्तीला सरकारी सुविधाही मिळतात. उदाहरणार्थ, भारतरत्न प्राप्तकर्त्यांना रेल्वेकडून मोफत प्रवास सुविधा मिळतात.
- भारतरत्न प्राप्तकर्त्यांना महत्त्वाच्या सरकारी कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित केले जाते.
- भारतरत्न प्राप्तकर्त्यांना प्रोटोकॉलमध्ये राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, पंतप्रधान, राज्यपाल, माजी राष्ट्रपती, उपपंतप्रधान, सरन्यायाधीश, लोकसभेचे अध्यक्ष, कॅबिनेट मंत्री, मुख्यमंत्री, माजी पंतप्रधान आणि संसदेच्या दोन्ही सभागृहातील विरोधी पक्षनेते.
- सरकार त्याला वॉरंट ऑफ प्रेसीडेंसीमध्ये स्थान देते. ज्याचा उपयोग सरकारी कार्यक्रमात प्राधान्य देण्यासाठी केला जातो.
- याशिवाय, राज्य सरकार भारतरत्न प्राप्त करणाऱ्या सेलिब्रिटींना त्यांच्या राज्यात सुविधा पुरवते.
