संकट मोचन हनुमान मंदिर
संकट मोचन हनुमान मंदिर (Hanuman Temple) जे उत्तर प्रदेशातील वाराणसी येथील अस्सी नदीच्या काठावर वसलेलं आहे. रामचरितमानसचे लेखक संत गोस्वामी तुलसीदास यांनी १६व्या शतकात याची स्थापना केल्याचे मानले जाते. या मंदिरात विशेष वैशिष्ठ्ये म्हणजे भगवान हनुमान श्री रामाकडे तोंड करून बसलेले दिसतात. तुलसीदासांना या जागेवर हनुमानाचे दर्शन झाले होते असे मानले जाते.
संकट मोचन म्हणजे ‘आपल्याला संकटांपासून मुक्त करणारा’. या मंदिरात बेसन लाडू प्रसाद म्हणून दिला जातो. ग्रहांच्या वाईट प्रभावापासून बचाव करण्यासाठी भक्तगण येथे भेट देतात. दरवर्षी एप्रिलमध्ये येथे ‘संकट मोर्चा संगीत समारोह’ ही शास्त्रीय संगीत आणि नृत्य मैफल आयोजित केली जाते. संपूर्ण भारतातून आणि बाहेरूनही कलाकार सहभागी होतात. चैत्र महिन्यातील पौर्णिमेच्या रात्री येथे वार्षिक उत्सव साजरा केला जातो.
पंचमुखी हनुमान मंदिर
पंचमुखी हनुमान मंदिर जे रामेश्वरम, तामिळनाडू येथे आहे. इतिहासानुसार रामायण काळापासून हे मंदिर अस्तित्वात असल्याचे मानले जाते. या मंदिराचे विशेष वैशिष्ट्ये म्हणजे हनुमानाच्या पंचमुखी (पंचमुखी) मूर्तीच्या मुखामध्ये मध्यभागी (पूर्वेकडे तोंड करून) भगवान नरसिंह (दक्षिण दिशेला), भगवान आदिवरह (उत्तरेकडे तोंड करून), भगवान गरुड (पश्चिमेकडे तोंड करून) आहेत. हयग्रीव (आकाशाकडे तोंड करून) बाजूंनी. तुम्हाला येथे भगवान राम आणि सीतामय्या यांच्या मूर्ती देखील आढळतील. रामायण युद्धादरम्यान, रावणाने दुसऱ्या राक्षसाची, महिरावण किंवा मायल रावणाची मदत घेतली. या राक्षसाने स्वतःला विभीषण (भगवान रावणाचा भाऊ जो रामाच्या बाजूने होता) असा वेश धारण केला आणि प्रभू राम आणि त्याचा भाऊ लक्ष्मण यांना फसवले आणि मारण्याचा पर्यंत केला. असे म्हणतात की मायिल रावणाचा वध करण्यासाठी भगवान हनुमानाला एकाच वेळी पाच दिवे विझवावे लागले. हे साध्य करण्यासाठी भगवान हनुमानाने पंचमुखी हनुमानाचे रूप धारण केले.
जाखू मंदिर
जाखू मंदिर हे हिमाचल प्रदेशातील शिमलाचे सर्वोच्च शिखर जाखू टेकडीवर आहे. हे मंदिर रामायणाच्या काळातील असल्याचे मानले जाते – रामायण युद्धादरम्यान भगवान हनुमानाने या ठिकाणी भेट दिल्यानंतर बांधले गेले, असा इतिहास आहे. विशेष वैशिष्ट्ये म्हणजे २०१० मध्ये हनुमानाच्या 108 फूट मूर्तीचे अनावरण करण्यात आले. रामायण युद्धाच्या वेळी, राक्षस राजा रावणाच्या सैन्याशी लढत असताना, भगवान रामाचा भाऊ लक्ष्मण याला बाण लागला आणि तो बेशुद्ध पडला. भगवान हनुमान लक्ष्मणाला पुनरुज्जीवित करण्यासाठी संजीवनी बूटी – औषधी वनस्पती परत आणण्याच्या शोधात निघाले. असे मानले जाते की भगवान हनुमानाने आपल्या शोधादरम्यान या पर्वताच्या शिखरावर विश्रांती घेतली.
दसऱ्याच्या वेळी येथे वार्षिक उत्सव साजरा केला जातो. २०१७ मध्ये एक रोपवे बांधण्यात आला ज्यामुळे मंदिर लोकांसाठी अधिक सोयीस्कर बनले आहे. डोंगरमाथ्यावरून तुम्हाला शिवालिक पर्वतराजीचे विलोभनीय दृश्य दिसते.
महावीर मंदिर
महावीर मंदिर हे बिहारमधील पाटणा येथे वसलेलं आहे. स्वामी बालानंद या तपस्वी यांनी १७३० मध्ये हे मंदिर बांधले. १९४७ मध्ये भारताच्या फाळणीच्या वेळी अनेक निर्वासित पाटण्याला आले, त्या वेळी या मंदिराला महत्त्व प्राप्त झाले. विशेष वैशिष्ट्ये म्हणजे मंदिराचे तीन स्तर आहेत.
तळमजला – येथे भगवान हनुमानाची मूर्ती आहे. एक मूर्ती भक्तांची इच्छा पूर्ण करते आणि दुसरी त्यांची पापे शुद्ध करते. येथे भगवान शंकराचे पूजनीय स्थानही आहे.
पहिला मजला – यात भगवान राम, भगवान कृष्ण, भगवान शिव, देवी पार्वती आणि नंदी यांच्या मूर्ती आहेत. त्यात रामसेतू शिला देखील आहे, जो सीतेला वाचवण्यासाठी भगवान रामाला लंकेत जाण्यास मदत करण्यासाठी भारतातून बांधलेल्या पुलाचा एक भाग असल्याचे मानले जाते.
दुसरा मजला – धार्मिक समारंभासाठी वापरला जातो.
हनुमानगढी
हनुमानगढी उत्तर प्रदेशांतील अयोध्या येथे वसलेलं आहे. इतिहासानुसार हे १० व्या शतकात बांधले गेले असे मानले जाते. विशेष वैशिष्ठ्य म्हणजे मंदिर चारही बाजूंनी झाकलेले किल्ल्यासारखे बांधलेले आहे. चारही कोपऱ्यात एक गोलाकार बुरुज आहे ज्यामध्ये हनुमानाचे मंदिर आहे. मुख्य मंदिरात मां अंजनाची मूर्ती असून तिच्या मांडीवर बाल हनुमान बसलेले आहेत. ७६ पायऱ्या मंदिरापर्यंत जातात. असे मानले जाते की येथे एका गुहेत भगवान हनुमानाचे वास्तव्य होते आणि त्यांनी रामाचे जन्मस्थान असलेल्या रामकोटचे रक्षण केले.
